پلاک دندان

پلاک دندان: دشمن خاموش سلامت دهان، سلامت دهان و دندان نه تنها بر زیبایی لبخند تاثیر می گذارد، بلکه نقش حیاتی در سلامت عمومی بدن ایفا می کند. یکی از شایع ترین و در عین حال پنهان ترین تهدیدها برای سلامت دهان، پلاک دندان است. پلاک یک لایه چسبناک، بی رنگ یا زرد کم رنگ از باکتری ها است که به طور مداوم روی دندان ها و در امتداد خط لثه تشکیل می شود. اگرچه پلاک در ابتدا ممکن است بی ضرر به نظر برسد، اما تجمع آن می تواند منجر به مشکلات جدی دندانپزشکی مانند پوسیدگی دندان، بیماری لثه و حتی از دست دادن دندان شود. در این مقاله به بررسی جامع پلاک دندان، علل تشکیل آن، پیامدهای عدم درمان و راه های پیشگیری و مدیریت آن می پردازیم.

دکتر احسان مهریزی متخصص خوب ارتودنسی در شهرک غرب تهران،  یکی از متخصصان باتجربه و دارای بورد تخصصی در زمینه‌ ارتودنسی است که این روش نوین را با دقت و دانش روز به بیماران ارائه می‌ دهد.

باید بدانید: ارتودنسی اقساطی

خدمات ارائه‌ شده توسط دکتر مهریزی:

ارتودنسی پیشگیری|ارتودنسی ثابت | ارتودنسی متحرک | ارتودنسی سرامیکی | ارتودنسی لینگوال | ارتودنسی دیمون | ارتودنسی دیجیتال | ارتودنسی کودکان | ارتودنسی بزرگسالان | درمان ناهنجاری‌ های فکی | اصلاح طرح لبخند

لیست هزینه ارتودنسی سال ۱۴۰۴: هزینه ارتودنسی ۱۴۰۴

پلاک دندان چیست؟

پلاک دندان یک بیو فیلم متشکل از باکتری ها، ذرات غذا، بزاق و محصولات جانبی متابولیکی آن ها است. این بیو فیلم به طور طبیعی و مداوم در دهان تشکیل می شود. در واقع، حتی پس از یک مسواک زدن کامل، پلاک شروع به شکل گیری مجدد می کند. باکتری های موجود در پلاک، کربوهیدرات ها و قندهای موجود در غذا و نوشیدنی ها را مصرف کرده و اسید تولید می کنند. این اسید ها به مینای دندان حمله کرده و آن را ضعیف می کنند، که در نهایت منجر به حفره یا پوسیدگی دندان می شود. علاوه بر این، پلاک در صورت عدم حذف، می تواند سخت شده و به تارتار یا جرم دندان تبدیل شود. تارتار یک رسوب سخت و متخلخل است که به دندان ها می چسبد و بستر مناسبی برای تجمع بیشتر پلاک فراهم می کند.

بیشتر بدانید: ارتودنسی دندان های حساس

علل تشکیل پلاک

تشکیل پلاک دندان یک فرآیند طبیعی است که تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار می گیرد:

1. عدم رعایت بهداشت دهان و دندان: مسواک زدن نامنظم یا نادرست و عدم استفاده از نخ دندان، از عوامل اصلی تجمع پلاک است.
2. رژیم غذایی: مصرف بالای غذاها و نوشیدنی های حاوی قند و کربوهیدرات های تصفیه شده، منبع غذایی فراوانی برای باکتری های پلاک فراهم می کند و تولید اسید را افزایش می دهد.
3. بزاق: بزاق نقش مهمی در شستشوی ذرات غذا و خنثی کردن اسید ها دارد. کاهش تولید بزاق (خشکی دهان) می تواند منجر به تجمع بیشتر پلاک شود.
4. آناتومی دندان: دندان های نامرتب و روی هم رفته، مکان های مناسبی برای تجمع پلاک و دشواری در تمیز کردن آن ها فراهم می کنند.
5. عادات بد دهانی: عاداتی مانند سیگار کشیدن می توانند به تشکیل سریع تر پلاک و جرم دندان کمک کنند.
6. شرایط پزشکی: برخی شرایط پزشکی و داروها می توانند بر ترکیب بزاق یا pH دهان تاثیر بگذارند و به تشکیل پلاک کمک کنند.

بیشتر بدانید: فاصله بین دندانی یا دیاستما

مقاله مفید: درمان مشکلات گوارشی با استفاده از ارتودنسی

پیامدهای عدم درمان پلاک دندان

عدم کنترل و حذف پلاک دندان می تواند منجر به عوارض جدی و متعدد دهانی شود:

1. پوسیدگی دندان: همانطور که ذکر شد، اسیدهای تولید شده توسط باکتری های پلاک به مینای دندان حمله کرده و باعث پوسیدگی می شوند. پوسیدگی ها در صورت عدم درمان، می توانند به عصب دندان رسیده و باعث درد شدید و نیاز به عصب کشی و ارتودنسی همزمان یا حتی کشیدن دندان شوند.
2. بیماری های لثه (پریودنتال): پلاک و تارتار می توانند باعث تحریک و التهاب لثه ها شوند که به آن ژنژیویت می گویند. علائم ژنژیویت شامل قرمزی، تورم و خونریزی لثه در هنگام مسواک زدن یا نخ دندان کشیدن است. اگر ژنژیویت درمان نشود، می تواند به پریودنتیت پیشرفت کند. پریودنتیت یک عفونت جدی لثه است که به استخوان و بافت های حمایت کننده دندان آسیب می رساند و می تواند منجر به لق شدن دندان در ارتودنسی و در نهایت از دست دادن دندان ها شود. بیماری پریودنتال لثه چیست؟ یک سوال کلیدی در این زمینه است که پاسخ آن شامل توضیح مراحل پیشرفت بیماری و تخریب بافت های نگهدارنده دندان می شود.
3. بوی بد دهان (هالیتوزیس): باکتری های موجود در پلاک، ترکیبات گوگردی فرار تولید می کنند که باعث بوی نامطبوع دهان می شوند.
4. تغییر رنگ دندان ها: پلاک و تارتار می توانند باعث ایجاد لکه های زرد یا قهوه ای روی دندان ها شوند.

تشخیص پلاک و تارتار

پلاک ممکن است در ابتدا بی رنگ و نامرئی باشد، اما با گذشت زمان و تجمع، به رنگ زرد یا سفید متمایل به زرد در می آید و قابل مشاهده می شود. تارتار نیز معمولاً قهوه ای یا سیاه رنگ است و به طور قابل توجهی روی سطح دندان ها یا در نزدیکی خط لثه قابل مشاهده است. دندانپزشک یا بهداشت کار دهان و دندان می تواند با معاینه دقیق و استفاده از ابزارهای خاص، پلاک و تارتار را تشخیص دهد.

مقاله مرتبط: باندینگ ارتودنسی

مقایسه پلاک و تارتار (جرم دندان)

برای درک بهتر تفاوت بین پلاک و تارتار، این جدول را مشاهده کنید:

پیشگیری و درمان پلاک دندان

خبر خوب این است که پلاک دندان قابل پیشگیری و کنترل است. راهکارهای زیر برای حفظ سلامت دهان و دندان و جلوگیری از تجمع پلاک ضروری هستند:

1. مسواک زدن منظم و صحیح: حداقل دو بار در روز (صبح و شب) به مدت دو دقیقه با استفاده از خمیر دندان حاوی فلوراید مسواک بزنید. مطمئن شوید که تمام سطوح دندان ها، از جمله سطح جونده، سطوح داخلی و خارجی و خط لثه را تمیز می کنید. استفاده از مسواک نرم و تعویض آن هر سه تا چهار ماه یکبار توصیه می شود.
2. استفاده از نخ دندان: نخ دندان کشیدن حداقل یک بار در روز، ذرات غذا و پلاک را از بین دندان ها و زیر خط لثه که مسواک به آن دسترسی ندارد، حذف می کند. این کار به جلوگیری از تشکیل پلاک در این نواحی و پیشگیری از بیماری های لثه کمک می کند.
3. استفاده از دهانشویه: دهانشویه های ضد باکتری می توانند به کاهش باکتری ها در دهان و جلوگیری از تشکیل پلاک کمک کنند. با این حال، دهانشویه جایگزین مسواک زدن و نخ دندان کشیدن نیست و باید به عنوان یک مکمل استفاده شود.
4. رژیم غذایی سالم: مصرف متعادل و محدود کردن غذاها و نوشیدنی های شیرین و اسیدی. به جای آن، میوه ها، سبزیجات و غذاهای سرشار از فیبر را در رژیم غذایی خود بگنجانید. نوشیدن آب فراوان نیز به شستشوی دهان و خنثی کردن اسید ها کمک می کند.
5. معاینات منظم دندانپزشکی و جرم گیری: مراجعه منظم به دندانپزشک (حداقل هر شش ماه یکبار) برای معاینه و جرمگیری دندان در ارتودنسی حرفه ای ضروری است. دندانپزشک می تواند پلاک و تارتار را که با مسواک زدن معمولی قابل حذف نیستند، پاک کند. این امر به جلوگیری از پیشرفت مشکلات دهانی کمک می کند.
6. محصولات حاوی فلوراید: فلوراید به تقویت مینای دندان و مقاوم تر کردن آن در برابر حملات اسیدی کمک می کند. استفاده از خمیر دندان حاوی فلوراید و در صورت لزوم، دهانشویه های فلوراید دار توصیه می شود.
7. مدیریت استرس: تاثیر استرس بر سلامت دهان و دندان نیز قابل توجه است. استرس می تواند منجر به عاداتی مانند دندان قروچه (براکسیسم) شود که می تواند به دندان ها آسیب رسانده و به تجمع پلاک کمک کند.

پلاک دندان و ارتودنسی

در افرادی که تحت درمان ارتودنسی هستند، رعایت بهداشت دهان و دندان اهمیت دو چندانی پیدا می کند. وجود بریس ها (براکت ها و سیم ها) می تواند تمیز کردن دندان ها را دشوارتر کند و بستر مناسبی برای تجمع پلاک و ذرات غذا فراهم آورد. این امر خطر پوسیدگی و التهاب لثه را در طول درمان ارتودنسی افزایش می دهد. از این رو، مراقبت های ویژه و استفاده از ابزارهای خاصی مانند مسواک ارتودنسی بین دندانی برای تمیز کردن اطراف براکت ها و سیم ها ضروری است. تمیز کردن بریس ارتودنسی نیازمند دقت و حوصله بیشتری است و بیماران باید آموزش های لازم را از متخصص ارتودنسی خود دریافت کنند. همچنین، تغییر رنگ دندان ها در ارتودنسی و اطراف براکت ها به دلیل تجمع پلاک و لکه ها می تواند رخ دهد. در چنین مواردی، پس از اتمام درمان، ممکن است نیاز به اقدامات زیبایی مانند بلیچینگ و سفید کردن دندانها بعد از ارتودنسی باشد. برای برخی مشکلات دندانی مانند مال اکلوژن چیست؟ که شامل نا مرتبی دندان ها و ناهماهنگی فک ها می شود، درمان ارتودنسی ضروری است و در این فرآیند، کنترل پلاک بسیار مهم است. افرادی که از الاینر های شفاف مانند اینویزیلاین چیست؟ استفاده می کنند، اگرچه این روش مزایایی در زمینه بهداشت دارد، اما همچنان باید بهداشت دهان و دندان را با دقت رعایت کنند، زیرا پلاک می تواند زیر الاینر ها نیز تجمع یابد.

نتیجه گیری

پلاک یک عامل اصلی در بروز بسیاری از مشکلات دهان و دندان است، از پوسیدگی های ساده گرفته تا بیماری های جدی لثه که می توانند منجر به از دست دادن دندان ها شوند. با این حال، با رعایت بهداشت دهان و دندان، رژیم غذایی مناسب و مراجعات منظم به دندانپزشک، می توان از تشکیل و تجمع بیش از حد پلاک جلوگیری کرد و سلامت دهان و دندان را برای سالیان متمادی حفظ نمود. آموزش و آگاهی در مورد اهمیت پلاک و راه های کنترل آن، گام اول در پیشگیری از مشکلات دندانی و تضمین یک لبخند سالم و زیبا است. به یاد داشته باشید که پیشگیری همیشه بهتر و کم هزینه تر از درمان است.

سوال متداول

پلاک دندان دقیقاً از چه چیزی تشکیل شده است؟

پلاک دندان یک بیو فیلم چسبنده است که عمدتاً از باکتری ها، ذرات غذا، محصولات جانبی باکتریایی و بزاق تشکیل شده است. این مواد با هم ترکیب شده و یک لایه نازک و چسبناک را روی سطح دندان ها و در امتداد خط لثه ایجاد می کنند.

چه تفاوتی بین پلاک و تارتار (جرم) وجود دارد؟

پلاک یک لایه نرم و چسبناک است که به طور مداوم روی دندان ها تشکیل می شود و با مسواک زدن و نخ دندان کشیدن قابل حذف است. تارتار یا جرم دندان، در واقع پلاک سخت شده است. اگر پلاک به موقع حذف نشود، مواد معدنی موجود در بزاق با آن ترکیب شده و آن را سخت می کنند. تارتار با مسواک زدن قابل حذف نیست و فقط توسط دندانپزشک یا بهداشت کار دهان و دندان با ابزارهای خاص قابل برداشت است.

چگونه می توانم بفهمم که روی دندان هایم پلاک دارم؟

در مراحل اولیه، پلاک ممکن است بی رنگ یا زرد کم رنگ باشد و به سختی دیده شود. اما با گذشت زمان و تجمع، می تواند قابل مشاهده تر شود. یک راه ساده برای تشخیص پلاک، استفاده از قرص های آشکارساز پلاک است. این قرص ها حاوی رنگی هستند که پلاک را رنگی می کنند (معمولاً قرمز یا آبی) و به شما نشان می دهند که در کدام نواحی نیاز به مسواک زدن و نخ دندان کشیدن بیشتری دارید.

آیا پلاک فقط روی دندان ها تشکیل می شود؟

خیر، پلاک علاوه بر دندان ها، می تواند روی لثه ها، زبان، سقف دهان و حتی ترمیم های دندانی مانند پرکردگی ها و روکش ها نیز تشکیل شود. تجمع پلاک روی زبان نیز یکی از عوامل اصلی بوی بد دهان است.

آیا پلاک باعث بوی بد دهان می شود؟

بله، باکتری های موجود در پلاک، به ویژه باکتری های بی هوازی که در محیط های کم اکسیژن (مانند زیر خط لثه) رشد می کنند، ترکیبات گوگردی فرار (VSCs) تولید می کنند که عامل اصلی بوی بد دهان یا هالیتوزیس هستند.

اگر پلاک دندان را حذف نکنیم، چه اتفاقی می افتد؟

اگر پلاک به طور منظم حذف نشود، منجر به مشکلات متعددی می شود. باکتری های پلاک اسید تولید می کنند که به مینای دندان حمله کرده و باعث پوسیدگی می شوند. همچنین، پلاک می تواند باعث التهاب لثه (ژنژیویت) شود که در صورت عدم درمان، به بیماری پریودنتال پیشرفت کرده و می تواند منجر به از دست دادن استخوان و دندان ها شود.

آیا مسواک زدن و نخ دندان کشیدن برای حذف کامل پلاک کافی است؟

مسواک زدن و نخ دندان کشیدن منظم و صحیح برای حذف بیشتر پلاک روزانه ضروری است. با این حال، پلاک می تواند در نواحی دشوار مانند بین دندان ها یا زیر خط لثه تجمع یابد و با مسواک و نخ دندان به طور کامل حذف نشود. همچنین، پلاک در صورت عدم حذف، به تارتار سخت شده و فقط توسط دندانپزشک قابل برداشت است. بنابراین، معاینات منظم دندانپزشکی و جرم گیری حرفه ای برای حذف پلاک و تارتار انباشته شده ضروری است.

منابع:

• American Dental Association (ADA)
• Mayo Clinic
• National Institute of Dental and Craniofacial Research (NIDCR)